Czarna owca w rodzinie to ktoś, kto sprawia rodzinie kłopoty i kogo rodzina się wstydzi. Często jest to dziecko upośledzone, dziecko, które źle się zachowuje, dziecko chore psychicznie lub trudna osoba dorosła. W początkowym etapie rodzina tworzy wokół takiej osoby pewien kamuflaż lub legendę dotyczącą tej osoby. Rodzina mówi o takiej osobie „on ma kłopoty ze sobą, jest nerwowy”, „ona ma trudny związek”, „po prostu lubi wypić”. Jeśli jednak taka osoba zbiera negatywne uwagi rodziny, to staje się etatową czarną owcą w rodzinie. Staje się osobą, która sprawia, że wszyscy inni członkowie rodziny czują się lepiej.
Przykład I: Alkoholik w rodzinie
Czarną owcą może być mąż siostry, który okazuje się alkoholikiem. W początkowym okresie, kiedy taka osoba przychodzi do rodziny, część osób stara się go tłumaczyć. Roztacza wokół niego parasol ochronny mówiąc o tym, że za dużo wypił, że początkowy okres małżeństwa jest taki trudny. Z czasem jednak osoba upijająca się obejmuje na trwałe rolę czarnej owcy, której wszyscy się wstydzą ale która sprawia, że wszyscy inni czują się lepiej „bo przecież oni nie mają ciągów tygodniowych”.
Przykład II: Trwale bezrobotny
W innej rodzinie czarną owcą staje się osoba, która nie może dostać pracy. Jeśli brak zatrudnienia jest dłuższy niż 6 miesięcy, to taka osoba zaczyna się źle czuć z faktem, ze jest na utrzymaniu rodziny, czuję się gorsza od innych. Najbliżsi członkowie rodziny wstydzą się tej sytuacji, np. mówiąc sąsiadom jak trudno jest dostać pracę. Zaczynają jednakże złościć się na to, że młody człowiek jest na ich utrzymaniu. Kiedy osoba bezrobotna zaczyna mieć obniżony nastrój, to rozeźleni członkowie rodziny czują się lepiej. Czarna owca przejmuje ich niezadowolenie siebie i niskie poczucie wartości. Im gorzej czuje się czarna owca, tym lepiej czują się „wspierający” ją członkowie rodziny.
Przykład III: czarna owca w rodzinie, gdzie nastąpiła zamiana ról
Małżeństwo miało 4 dzieci. Po 20 latach małżeństwa, mąż przeszedł na emeryturę, przestał pełnić rolę osoby publicznej. Kariera żony nabrała wtedy tempa. Mąż zaczął pełnić pomocnicze funkcje w zakładzie pracy żony. Żona uważała, że zatrudniając męża pomaga mu być aktywnym społecznie/potrzebnym. Mąż przyjmując pomoc żony, czuł się słabszy, mniej wartościowy, zależny. Mężczyzna przyjął funkcję osoby, którą trzeba wspierać psychicznie. Mężczyzna zdradzał żonę i wtedy czuł się znów kimś ważnym.
Przykład IV: kłopotliwy młody człowiek
Małżeństwo miało troje dzieci, obydwoje rodzice mieli wyższe wykształcenie. Najstarszy syn uczył się w szkole średniej poza miejscem zamieszkania. Nie zaliczył II roku szkoły średniej, musiał tę klasę powtarzać. Wrócił do domu rodzinnego, nie uczył się, nie pracował, nie było z nim kontaktu. Całymi dniami grał na komputerze. Rodzice podjęli próby terapii, które kończyły się po jednym lub dwóch spotkaniach. Próby terapii nie dały rezultatu. Młody człowiek opuścił dom rodzinny, zerwał kontakt z rodziną. Rodzina, z której zniknął chory adolescent odczuła ulgę i mogła funkcjonować. Dziecko, które odeszło, zebrało napięcie z rodziny, niewygodny temat zniknął. Członkowie rodziny mieli różne postawy wobec odejścia dziecka. Niektórzy się martwili, tęsknili, inni odczuli ulgę. Nie musieli się konfrontować z tym, jaki mieli udział w odejściu adolescenta z rodziny. Młody człowiek na kilka lat stał się czarną owcą w swojej rodzinie. Pozostali członkowie stada byli w lepszej sytuacji niż on, mieli pracę, dach nad głową i kontakt ze swoją rodziną.
Przykład V: Rodzina nie gotowa na zmianę
Rodzina miała tajemnicę. Ojciec wykorzystywał seksualnie czworo dzieci. Jeden z synów jako osoba dorosła przypomniał sobie fakt, że był wykorzystany seksualnie przez ojca. Opowiedział o tym swojemu rodzeństwu. Odpowiedziało mu głuche milczenie, cała reszta rodzeństwa nie chciała o tym pamiętać. Cała negatywna uwaga rodzeństwa skierowała się w jego stronę. Mężczyzna zachorował poważnie, stał się dla swojej rodziny czarna owcą. Pozostałe rodzeństwo nie było gotowe w żaden sposób zmierzyć się z tym sekretem.
Przykład VI: Kobieta, która ma wielu partnerów
Jeśli w rodzinie jest kobieta, która była prostytutką lub często zmieniała partnerów lub jednocześnie miała kilku kochanków to łatwo wchodzi w rolę rodzinnej czarnej owcy. Członkowie rodziny wstydzili się jej, niektórzy zaprzeczali występującym faktom i jednocześnie czuli się lepsi o tej kobiety.
Kamuflaż wokół takiej osoby brzmi „ona często zmienia partnerów”, „ona ma duży temperament”, „lubi szybki seks”.
Kobieta lat 20 z zamożnego domu zaszła w ciążę i urodziła córkę będąc panną. Ojciec dziecka ożenił się z inną kobietą. Młoda kobieta została zmuszona przez rodzinę do tego, by wyjść za mąż za rozwodnika. Swoje panieńskie dziecko musiała oddać krewnym na wychowanie, bo jej nowa rodzina nie przyjęła jej dziecka. Kobieta stała się opiekunką pasierbów. Kobieta na wiele lat przyjęła rolę czarnej owcy w swojej rodzinie pochodzenia.
Przykład VII: Dziecko, które nie spełnia rodzinnych standardów
Dziecko, które nie spełnia standardów dobrego ucznia, łatwo staje się obiektem negatywnej uwagi rodziców.
16 letnia dziewczynka miała trudności w nauce. Dla jej matki dobre wyniki w nauce były bardzo ważne, sama matka ma wykształcenie średnie. Dziewczynka słyszała ciągle „ że nie przykłada się do nauki, jak jej kuzynostwo”. Matka mówiła do córki „wstydzę się twojego zachowania”.
Na późniejszym etapie dziecko słyszało „nie mam do ciebie zaufania”. Nastolatka zaczęła szukać ukojenia w domu przyjaciółek.
Jeśli dziecko słyszy negatywne komunikaty na swój temat od jednego z rodziców, to jego pierwszym odruchem jest szukać sprzymierzeńców na zewnątrz rodziny, także w formie rodzinny zastępczej. Taką rodziną zastępczą może stać się rodzina koleżanki, dziadkowie. Szukanie domu rodzinnego na zewnątrz to pierwsza strategia przetrwania takich dzieci.
Przykład IX: Dziecko, które nie spełnia rodzinnych standardów
W ciekawy sposób ilustruje temat czarnej owcy film pt „Bliźniaczki”. Jest to historia dwóch dziewczynek, których rodzice zmarli. Po śmierci rodziców dziewczynki zostały rozdzielone, oddane na wychowanie dwóm różnym rodzinom krewnych. Jedni krewni byli dobrze sytuowani materialnie, wykształceni. Drudzy krewni byli biedni, nie wykształceni. Rodziny nie kontaktowały się ze sobą, pomimo że dzieci oddane pod ich opiekę były bliźniaczkami i potrzebowały ze sobą kontaktu. Każda z tych rodzin zastępczych czuła się lepsza od tej drugiej rodziny. Wychowująca się w ubogiej rodzinie jedna z bliźniaczek była zmuszana do pracy ponad siły, pozbawiono ją prawa do nauki szkolnej, chociaż ta potrzeba edukacji była dla niej podstawowa. Kiedy dziewczyna szuka sposobu podjęcia nauki, przez moment widzi szansę dla swojej edukacji w kontakcie z młodym człowiekiem, który wstępuje do ruchu narodowo-socjalistycznego. Dla jej ubogich krewnych, staje się wówczas czarną owcą. Krewni przekierowują swój lęk przed zagrażającym im nazizmem na młodą podopieczną. Ta sytuacja ma dla niej konsekwencje na cale życie.
Podsumowanie:
Funkcją czarnej owcy w rodzinie jest obniżenie napięcia. W niektórych rodzinach łatwiej jest, kiedy czarną owcą jest córka nie syn. Historycznie rodziny kształciły częściej synów, co miało większe znaczenie dla przetrwania rodziny, ciągłości rodu, pozycji społecznej rodziny.
Obecność w rodzinie osoby duchownej (ksiądz, zakonnica..), lekarza często mówi o tym, że w rodzinie pochodzenia są trudne tematy, które zaczęły się kilka pokoleń wcześniej i które trzeba wyleczyć, uzdrowić.
Jeśli rodzina wstydzi się bardzo jakiejś historii z życia rodziny, to kamuflaż wokół tej historii i osób z nią związanych jest ciągle użyteczny. Do trudnych tematów, przemilczanych w rodzinie należą fakty samobójstwa w rodzinie.
