Blog

Z reguły, któraś z osób w rodzinie jest silniej związana z osobą umierającą. Czasami jest to jedno z dzieci, czasami jest to partner. Te osoby mają objawy nasilonego stresu, mają trudność z tym, żeby utrzymać ważne dla siebie relacje, czy też zająć się własnymi sprawami w tym okresie. Osoby towarzyszące umierającemu często głęboko z nim współodczuwają i mają liczne dolegliwości somatyczne takie jak: bóle wyczerpanie, zapalenia płuc, zapalenie oskrzeli czy nasilone infekcje.

Jeśli dla żony mąż jest zastępczą matką, to taka kobieta może mieć duży problem z tym, żeby pozwolić umrzeć mężowi. Kobieta żegna wówczas nie tylko męża ale i substytut matki. Żona podświadomie „umiera ze strachu” na wyobrażenie utraty partnera i matki jednocześnie.

Zadaniem osób towarzyszących jest nie porzucić chorego na tym etapie życia.
Nie opuścić tej osoby oznacza mieć świadomość, że ta osoba właśnie umiera i nie zaprzeczać temu. Często żadna z osób w rodzinie nie mówi głośno, że osoba bliska umiera. Wtedy osoba umierająca przeżywa chwile, kiedy czuje się bardzo osamotniona. Często brak rozmów członków rodziny o śmierci jest przejawem nasilonego lęku. Wiele osób w rodzinie bardzo boi się, że bliska osoba może odejść.

• Gromadzenie przedmiotów i pieniędzy.
• Rzucenie się w wir pracy zawodowej.
• Nasilona agresja wobec jakiegoś członka rodziny, które jest w jakiś sposób inny, odmienny, nie taki jak być powinien.
• Nasilenie zwykłych sposobów redukcji lęki np kłótnia, zarzuty, niezadowolenie.
• Spotykanie się z dziećmi i rodziną. Ten okres okres relacji z umierającym rodzicem może być okresem dużej przyjaźni, ale też dużej zależności od rodzica i jego nastrojów. Często na tym etapie ludzie potrzebują pomocy terapeutycznej, aby uporządkować swoje emocje związane z umieraniem bliskiej osoby.

Pracując z rodzinami często obserwujemy, że jeśli odchodzą dziadkowie, to przed ich śmiercią co najmniej jedno z wnucząt ma nasilone zaburzenia psychiczne.

Moment odchodzenia rodzica jest szczególnie trudny dla osoby dorosłej, kiedy jego wcześniejszy kontakt z rodzicem był iluzoryczny, niepełny, trudny. Taki rodzic w okresie umierania, choroby terminalnej może mieć większy niepokój, zaburzenia nastroju. Wówczas wnuki mogą chorować, mieć anginy, stany zapalne, stać się agresywne, po to by odwrócić uwagę swoich rodziców od umierania dziadka, babci.

Kochający nastolatek może dużo zrobić, by wyciągnąć rodzica z bierności, stanu depresyjnego. Nastolatkowie ratują swoich rodziców poprzez to, że sami chorują, mają kłopoty w szkole, wagarują albo biorą narkotyki. Ojciec lub matka musi wtedy zawieźć dziecko do specjalisty, zająć się synem, córką. Kiedy ojciec i matka są zajęci, nie mogą chorować, nie mogą rozpaczać.

Inny przykład to sytuacja, kiedy dorosłe dziecko nie miało głębszego kontaktu z rodzicami. Poprzez chorobę dziadek, babcia staje się zupełnie zależna od opieki swojego dorosłego dziecka. Wówczas na krótko powstaje sytuacja, kiedy wydaje się, że umierający rodzic jest dostępny bardziej emocjonalnie dla dziecka. Dorosłe dziecko może być tą sytuacją zachwycone, jednakże któreś z nastolatków zaczyna czuć stłumione/wyparte uczucia matki lub ojca do ich odchodzącego rodzica. Wnuczek zaczyna czuć niechęć, obrzydzenie, wstręt do dziadka.

Jeśli umierający rodzic sprawiał rodzinie dużo bólu np. był alkoholikiem, sprawcą przemocy to tuż po śmierci takiego rodzica, dorosłe dzieci lub wnuki mogą odczuwać ogromną ulgę.

Stan ten kończy się często po kilku miesiącach. Jedna lub więcej osób w rodzinie zaczyna mieć myśli samobójcze, przygnębienie, zaburzenia psychiczne lub zaczyna chorować. Rodzina nie wiąże tej sytuacji ze śmiercią osoby bliskiej. Niemniej te zaburzenia psychiczne świadczą o tym, że rodzina doświadcza żałoby, tylko jest to żałoba odsunięta w czasie o kilka miesięcy.

W wielu domach temat śmierci jest bardzo wyraźnie pomijany, nawet jeśli choroba trwa wiele miesięcy, to temat możliwości śmierci członka rodziny jest niezauważany, niekomentowany.

Oznaki nadchodzącej śmierci takie jak: spadek sił, zainteresowań osoby chorującej, pogorszenie stanu zdrowia nie są przez rodzinę zauważane. Wiele osób umiera pod nieobecność bliskich, gdyż tak im jest łatwiej odejść.

Jeśli rodzina otworzy się na temat możliwości śmierci, to umierający ma większą łatwość aby mówić o swoich odczuciach w okresie odchodzenia. Odchodzącemu łatwiej jest wtedy uporządkować własne sprawy. Czasem jest ważne dla osoby umierającej, aby spotkać się z jakąś osobą lub odwiedzić jakieś miejsce. Wiele osób umierających chce zostawić jakieś wiadomości o sobie przeznaczone dla dzieci lub wnuków, tak żeby dzieci lub wnuki wiedziały o nich coś więcej.

Często sposobem zaprzeczania śmierci jest sytuacja, w której rodzina szuka przedłużenia życia chorego za wszelką cenę, szukając nowych lekarzy, specjalistów, kolejnych metod przedłużenia życia. Obwinianie lekarzy, specjalistów za niewłaściwą opiekę nad chorym, często jest sposobem poradzenia sobie z okrutnym bólem wewnętrznym rodziny.

Towarzyszenie osobie umierającej wiąże się z dopuszczeniem uczucia lęku przed śmiercią, jej powagi. Sposobem oswajania lęku przed śmiercią są bajki.

Był sobie biedny wieśniak miał dwanaścioro dzieci, które musiał wykarmić. Kiedy urodziło się trzynaste dziecko, wieśniak nie mógł znaleźć ojca chrzestnego dla trzynastego dziecka. W końcu spotkał kobietę, która zgodziła się być matką chrzestną. Matka chrzestna była śmiercią, która jest sprawiedliwa, zarówno dla bogatych jak i dla biednych. Wkrótce odbył się chrzest chłopca. Po kilku latach Śmierć przyszła do swojego chrześniaka i powiedziała mu, że zostanie lekarzem i ona uczyni go bardzo bogatym.

Stanie się to w ten sposób, że jeśli jego pacjent będzie mógł wyzdrowieć, Śmierć stanie przy głowie chorego i tylko chrześniak będzie ją widział. Wtedy lekarz będzie mógł pomóc choremu. Jeżeli Śmierć będzie stała w nogach łóżka chorego, żadna kuracja nie pomoże. Chrześniak dorósł, został sławnym, poważanym lekarzem. Chorzy mu dobrze płacili i stał się bogatym człowiekiem. Pewnego razu przybył do niego król i poprosił o leczenie. Lekarz wiedział, że nie może uzdrowić chorego, bo Śmierć stała przy nogach króla. Lekarz oszukał Śmierć, obrócił łóżko chorego, tak że Śmierć stała przy głowie króla. Król wyzdrowiał i sowicie wynagrodził lekarza. Śmierć była bardzo zła z tego powodu. Poinformowała lekarza że jeśli jeszcze raz zrobi coś takiego – czeka go kara.
Po pewnym czasie król przysłał córkę na leczenie i obiecał, jeśli lekarz ją uzdrowi, to będzie mógł ją poślubić. Lekarz zakochał się w królewnie. Zapomniał o ostrzeżeniu Śmierci i znów oszukał śmierć, a królewna wyzdrowiała.

Śmierć przyszła do lekarza. Zaprowadziła go do miejsca, gdzie płonęły setki świec. Śmierć oświadczyła, że każda z nich to ludzkie życie. Kiedy się wypali świeca – człowiek, któremu jest przypisana dana świeca. Świeca lekarza już się dopalała, został tylko ogarek. Lekarz błagał Śmierć, swoją matkę chrzestną, aby mu darowała życie, ale szybko umarł.

Medycyna wciąż próbuje przedłużyć życie ludzkie za wszelką cenę, ale wiedza na temat samego procesu umierania jest niewielka, owiana tajemnicą. Większość ludzi odczuwa duży respekt przed śmiercią. Boimy się, kiedy ktokolwiek z naszego otoczenia umiera. Odejście każdego człowieka jest tajemnicą. Wydaje się, że osoba umierająca wraca do czegoś bardzo pierwotnego, o czym mamy niewielkie wyobrażenie. Zarówno osoba umierająca, jak i jej rodzina mogą być na ten moment śmierci bardziej przygotowani, pogodzeni.

Opracowały
Teresa Ossowska
Małgorzata Krupińska

Jeśli chcą Państwo podzielić się swoimi odczuciami, obserwacjami na temat treści tego artykułu, prosimy o email

aditus@aditus.pl
malgorzatakrupinska@gmail.com

 

Przykład I:
55 letnia kobieta podjęła decyzję o rozwodzie, po tym jak sobie uświadomiła zdrady męża. Mąż bardzo dobrze zarabiał, utrzymywał dom. Kobieta nie pracowała zawodowo, wychowywała dzieci i nie miała nic do powiedzenia w życiu ani pracy męża. W tym związku pełniła rolę matki dzieci męża. Kiedy kobieta zastanawiała się nad rozwodem, jej matka odradzała jej rozwód mówiąc jej, że nie zarobi na swoje utrzymanie. Sama kobieta miała duży lęk, że nie będzie się potrafiła utrzymać po rozwodzie. Korzystała ze wsparcia w terapii, w trakcie której znalazła dla siebie pracę, która zapewniła jej dobre utrzymanie.
Wynegocjowała dla siebie bardzo korzystne warunki finansowe podziału majątku, które zabezpieczyły jej dobry poziom życia. Obawy matki nie potwierdziły się. Klientka nie tylko sama zarabiała na swoje utrzymanie, ale również cieszyła się dobrym standardem życia po rozwodzie.
Natomiast klientka nie przepracowała swojego poczucia wartości jako kobiety po rozpadzie związku. Emocją, która ją zatrzymała było uczucie wstydu związanego z życiem seksualnym.
Kobieta definiowała siebie głównie, jako matka i babcia.

Przykład II:
Małżeństwo miało dwoje dzieci. Kobieta była żoną rolnika, miała średnie wykształcenie. Mąż zatrudniał brata kobiety. Kobieta mówiła o sobie „w małżeństwie czułam się nikim”. Mąż w brutalny sposób podkreślał, że kobieta nie ma nic do powiedzenia w jego wspaniałym gospodarstwie, była głównie matką jego dzieci.
W trakcie trwania małżeństwa kobieta zdobyła wyższe wykształcenie i zrobiła kursy doszkalające. Podjęła pracę zawodową. Praca dawała jej dużo siły i satysfakcji. Kobieta czuła się coraz lepiej, była doceniana przez pracodawców i podopiecznych. Znalazła mieszkanie, rozwiodła się. Opuściła dom męża. Dzieci w różny sposób usamodzielniły się i wyprowadziły.
Kobieta przez kilka lat wspierała syna w osiągnięciu dojrzałości emocjonalnej i życiowej, co się powiodło.

Poczucie wartości kobiety po rozwodzie systematycznie wzrastało, czuła się kompetentna w miejscu pracy. Bardzo cenione były jej zdolności organizacyjne, umożliwiły jej awans zawodowy
i dobrą pozycję ekonomiczną. Kobieta zbudowała swoje poczucie wartości we wszystkich sferach życia poza obszarem relacji damsko-męskiej.

Przykład III:
30 letnia kobieta wyszła za mąż za rówieśnika. Obydwoje dobrze zarabiali. Od początku cieszyli się dobry powodzeniem materialnym. Relacje pomiędzy żoną a mężem były chłodne. Mąż traktował ją z poczuciem wyższości, karał kobietę, jeśli się mu nie podporządkowała. Chłodne relacji małżonków utrzymały się przez kilkanaście lat. Po kilkunastu latach małżeństwa kobieta poszła na psychoterapię. Po kilku latach przeprowadziła rozwód. Kobieta stawała się coraz bardziej pewna siebie, podejmowała różne doświadczenia zawodowe. Kobieta odniosła sukces ekonomiczny. Przepracowała również terapeutycznie swoje lęki w obszarze relacji z mężczyzną.

Duma jest też zdolnością człowieka, do utrzymania godności i integralności własnej osoby. Ten rodzaj dumy sprawia, że ludzie nie pozwalają się poniżać i uszkadzać np. ktoś wychodzi z uszkadzającego związku, przestaje pracować w miejscu, gdzie jest poniżany. Taki rodzaj zdrowej dumy zawiera się w stwierdzeniu „nie pozwolę na to więcej”.

Mówimy też o dumie w znaczeniu, ktoś jest świadomy kim jest, co mu się w życiu udało, co przepracował, czego uniknął. Jest to zdrowa część człowieka.

Opracowały
Teresa Ossowska
Małgorzata Krupińska

Poniżej podajemy przykłady dumy, która przeszkadza w życiu.

Przykład I:
Kobieta lat 70 prosi kuzyna o pomoc w kwestii drobnej naprawy domowej. Kuzyn odmówił ponieważ stwierdził, że trzeba kupić nowe urządzenie. Kobieta zamilkła i wycofała się z proszenia o pomoc, choć bardzo potrzebowała tej naprawy. Kobieta była zbyt dumna, aby powiedzieć kuzynowi, że wcześniej prosiła męża o zakup nowego urządzenia i mąż odmówił.

Przykład II:
Mężczyzna opowiada o swoich sukcesach zawodowych, wyjazdach z grupą przyjaciół. Mężczyzna nie ujawnia poczucia osamotnienia i faktu, że się czuje wyizolowany w swojej rodzinie pochodzenia. Rodzina zazdrości mu sukcesu. Mężczyzna opowiada długo i wyczerpująco ile zarabia, prezentuje swoje nowe auto.

Przykład III:
Klient lat 48 jest w terapii z powodu choroby nowotworowej układu pokarmowego, jelita cienkiego. W toku 10 miesięcy terapii uzyskano znaczną poprawę zdrowia klienta, potwierdzoną badaniami. Terapeuta zaproponował 6 miesięczną przerwę w terapii, zalecił branie udziału w innych grupowych formach terapii na okres przerwy w terapii indywidualnej. Klient poczuł się tak zraniony i urażony w swojej dumie, że zerwał kontakt z terapeutą.

Przykład IV:
Rodzice dziecka z rozpoznaniem zaburzeń neurologicznych na początku terapii byli pełni entuzjazmu do pracy na jego rzecz. Po roku terapii systemowej dla dziecka stało się widoczne, że ojciec dziecka ma duże zaburzenia nastroju. Terapeuci zaproponowali, aby ojciec rodziny rozpoczął farmakoterapię w tym kierunku. Propozycja terapeutów spotkała się z oporem obydwojga małżonków. Żadne z nich nie przyjęło do wiadomości, że mężczyzna ma zaburzenia nastroju. Rodzina przerwała terapię. Dwa lata później mężczyzna porzucił rodzinę i zajął się rozwojem swojej kariery zawodowej. Robienie kariery zawodowej bardzo poprawiało mu nastrój.

Przykład V:
Kobieta w średnim wieku, mężatka musiała przyjechać z Holandii, by zaopiekować się swoją chorą matką. Matka przeszła poważną operację przewodu pokarmowego. W trakcie zdrowienia, u matki pojawiły się stany lękowe, paniki. Po operacji matka czuła się kompletnie rozbita i samotna. Była jednak zbyt dumna, żeby przyznać że potrzebuje opieki córki, a nie obcych ludzi i pielęgniarek. Kobieta nie umiała powiedzieć córce, jak bardzo czuje się bezradna i samotna. Zamiast tego zareagowała paniką, napadami lękowymi.

Przykład VI:
Kobieta lat 45 nie była w stanie przyjąć do wiadomości, że od dłuższego czasu w jej relacji z mężem bardzo narosły trudności w kontakcie i napięcie. Kobieta była zbyt dumna, by dopuścić myśl, że część odpowiedzialności za trudności w związku jest po jej stronie. Duma nie pozwalała jej pójść na terapię. Choroba układu rozrodczego kobiety pojawiła się jako rozwiązanie organizmu na problemy w małżeństwie.
Mamy nadzieję, że powyższe przykłady zwrócą uwagę na rolę dumy w wytrzymywaniu niepotrzebnego cierpienia. Alternatywą dla bycia dumnym jest poproszenie o pomoc, przyjęcie jej i szukanie dla siebie rozwiązań.

Duma jest też zdolnością człowieka, do utrzymania godności i integralności własnej osoby. Ten rodzaj dumy sprawia, że ludzie nie pozwalają się poniżać i uszkadzać np. ktoś wychodzi z uszkadzającego związku, przestaje pracować w miejscu, gdzie jest poniżany. Taki rodzaj zdrowej dumy zawiera się w stwierdzeniu „nie pozwolę na to więcej”.

Mówimy też o dumie w znaczeniu, ktoś jest świadomy kim jest, co mu się w życiu udało, co przepracował, czego uniknął. Jest to zdrowa część człowieka.

Opracowały
Teresa Ossowska
Małgorzata Krupińska

Konsekwencją takich wyborów, będzie rozwój tożsamości wirtualnej/nierealnej.

Zagrożenie wynikające z życia w świecie wirtualnym to:

1. Wytworzenie atrakcyjnego, nierealnego świata wewnętrznego, który wypełni pustkę i samotność.
2. Ograniczenie kontaktów ze światem zewnętrznym np. rodziną, znajomymi.
3. Ograniczenie potrzeb związanych ze światem zewnętrznym. Osoby uzależnione przestają pracować, nie mają ubezpieczenia zdrowotnego, przestaną płacić rachunki, pracują na część etatu.
4. Problemy zdrowotne (wady wzroku, słuchu, bóle głowy, pleców).

Szybka, natychmiastowa redukcja napięcia i frustracji w rzeczywistości wirtualnej powoduje, że jest ona bardzo atrakcyjna dla młodych osób. Młode osoby, która mają problemy lękowe, depresyjne, tożsamościowe znacznie szybciej uzależniają się od gier komputerowych, internetu, chatów. Osoby o wyższym poziomie lęku społecznego, niestabilne emocjonalnie lub z zaburzeniami psychicznymi są bardziej narażone na to, że uzależnią się od świata wirtualnego.

Mobbing służy temu, żeby uzyskać zgodę grupy na zwolnienie pracownika. Służy również temu, żeby znaleźć kozła ofiarnego wśród pracowników, obniżyć napięcie w grupie, wynikające z faktu, że pracodawca nie może się wywiązać z umowy wobec pracowników, ze złożonych obietnic co do wynagrodzenia, czy warunków pracy. Znalezienie kozła ofiarnego zapobiega agresji wobec kierownictwa, przełożeni nie muszą brać odpowiedzialności za swoje działania/decyzje. Reformy w miejscu pracy nie są wprowadzane, są iluzją, sloganem reklamowym firmy.
W tym miejscu można by zauważyć związek pomiędzy mobbingiem w miejscu pracy a stagnacją w miejscu pracy. Sytuacje nierozwiązanych konfliktów, które wyrażają się poprzez mobbing, prowadzą do braku konstytutywnych rozwiązań w zakładzie pracy. Osoby mobbingowane potrzebują często około 12 miesięcy, by zacząć mówić innym osobom o doświadczanej przemocy, wykluczeniu, dyskryminacji.

Jak zazwyczaj ludzie radzą sobie z sytuacją mobbingu?

1. Zaprzeczają temu, że mobbing występuje.
2. Reagują złością, wybuchem a sytuację mobbingu.
3. Targują się, zastanawiają się czy mogą pójść na kompromis z zakładem pracy, czy mogą się zgodzić an obniżkę wynagrodzenia, przejęcie większego zakresu obowiązków niż dotychczas lub obowiązków, na które wcześniej by się nie zgodzili. Na tym etapie pracownik może też wynegocjować zmiany korzystne dla siebie, jeśli umie sobie radzić z mobbingiem.
4. Odczuwają smutek, żal, strach, niepewność jeśli sytuacja osoby mobbingowanej się nie poprawia. Takie odczucia i zachowania świadczą o tym, że dana osoba zaczęła mieć świadomość własnej sytuacji.
5. Akceptują fakt, że doświadczają mobbingu. Osoby mobbingowane uświadamiają sobie realne straty finansowe, które ponoszą, zagrożenie utratą reputacji i prestiżu zawodowego/dobrego imienia.

Przykład: mobbing w szpitalu
Oddział dużego szpitala, specjalizującego się w rehabilitacji. Kiedy pracownik wypowiada się an forum i mówi o swoich trudnościach w pracy, to jego kierownik systematycznie neguje wypowiedzi swojego pracownika, podważa je, deprecjonuje, robi to na forum publicznym podczas dużych zebrań „tobie się tylko tak wydaje; o wszystkich pacjentach tak mówisz, wyolbrzymiasz…”

Przykład II: mobbing w domu opieki nad osobami starszymi
Kobieta, dyrektor domu opieki nad osobami starszymi, kilka razy w roku organizuje znaczące imprezy dla swoich podopiecznych. Za każdym razem domaga się od swoich przełożonych hołdów, podziękowań i nigdy nie jest zadowolona z tego jakie one są. Po pewnym czasie zaczyna wyrażać swoje niezadowolenie w kontaktach ze współpracownikami „ jak oni mogli mnie tak źle potraktować”. Echa tych rozmów dochodzą do kierownika. Kierownik czuje irytację i złość wobec takiego dyrektora domu opieki. Z czasem niezadowolenie przeradza się w otwarty konflikt i przełożeni zaczynają stawiać pani dyrektor warunki współpracy, które trudno jest spełnić.
W filmie pt. „Wredne liściki” mamy do czynienia z sytuacją, w której młoda policjantka, jest gorzej traktowana przez swoich przełożonych z uwagi na to, że jest kobietą. Mówimy tu jednakże tylko o dyskryminacji z uwagi na płeć (kobieta w mundurze).

Przykład III:
Doświadczona pracownica biura jest dwa lata przed emeryturą, ma wyższe wykształcenie. W jej dziale zmienia się kierownik. Kierownikiem jest młoda dziewczyna, która po raz pierwszy pełni taką funkcję. Czuje się niepewnie w nowej roli, jej niepewność maleje, kiedy zauważa że doświadczona pracownica popełnia błędy natury technicznej (obsługa komputera). Kieruje krytyczne uwagi wobec starszej osoby, wspomina pół żartem, pół serio o zwolnieniu. Sytuacja staje się nieprzyjemna. Starsza kobieta czuje się atakowana i pokrzywdzona.
Wyrafinowane formy mobbingu takie jak:

• pomijanie
• przemilczanie
• ignorowanie
• przejmowanie czyiś pomysłów bardzo trudno jest udowodnić.

Jak sobie radzić z mobbingiem:
Pierwszym etapem pomocy jest określenie etapu mobbingu i możliwości pomocy w zaistniałej sytuacji. W pracy z osobą mobbingowaną szczególnie ważne jest nawiązanie dobrej współpracy terapeutycznej i określenie, co jest dla klienta dobrym rozwiązaniem. Ważne jest zbadanie konsekwencji mobbingu dla klienta oraz jakie są korzyści psychologiczne z tej sytuacji. Systemowe podejście do pracy z sytuacją mobbingu pozwala znaleźć adekwatny kontekst w sytuacji życiowej klienta. Następnym krokiem jest wypracowanie konstruktywnego dla klienta zakończenia sytuacji mobbingu. Metoda ustawień systemowych jest tu bardzo użyteczna, jeśli klient jest na nią gotowy.

Opracowały
Teresa Ossowska
Małgorzata Krupińska